Poem

मलाई माया गर्ने त्यो मनलाई मार्ने चाहना छैन
तिम्रो भेट गर्ने चाहनालाई पछार्ने मेरो सोच छैन 
तिमी असह्य पिडित बनाएर तहस हुन दिन्न म 
तिम्रो चोखो मायालाई अपमानित हुन दिन्न म 
तिमी मात्र होइन प्रिया पलपल तड्पिएको छु म 
तिम्रै मायाको न्यानोपनमा अभावमा भड्किएको छु म
कुन बेला कसो गरी तिम्रो समिप जाऊ म
पापी नजर छन् सबैका के बहाना बनाऊ म ?

दामोदरकुण्ड यात्रा संस्मरण

नेपालका मनोरम कुण्डहर मध्ये दामोदर कुण्ड पनि एक प्रसिद्ध कुण्ड हो । यो ठाउँ हिमालय पर्वत हुँदै एक भित्री उपत्यका जस्तै गरी प्रशस्त कुण्डहरु अर्थात १०८ कुण्डहरु हुन्छन भनिन्छ । जुन ठाउँ हिन्दुहरुका धार्मिक दृष्टिकोण अति नै महत्वपुर्ण मानिन्छ । नेपालमा मुस्ताङ्गको उपल्लो मुस्ताङ्ग क्षेत्रमा पर्दछ । सो ठाउँ हिन्दुहरुको धार्मिक दृष्टिकोणले अति महत्वपूर्ण मानिन्छ । दामोदर कुण्डको दर्शन स्नान गर्नको लागि हामीहरु पनि एक समुह बनाई बुटवलबाट म्याग्दी जिल्लाको विनिबजार जान रात्री बससेवा मार्फत मिति २०७२/४/८ गते शुक्रबारको दिनबाट यात्रा शुरु ग¥यौं । शनिबार विहान ८ बजे विनिबजार पुगियो । विनिबाट करिब आधा घण्टा पैदल यात्रा गरेपछि गलेश्वर आश्रम पुगियो । गलेश्वरमा स्थित धार्मिक स्थलहरु गलेश्वर मन्दिरको दर्शन ग¥यौं । आइतबार विहान १० बजे तिर मुस्ताङ्गबजार अर्थात मार्फा वागानी केन्द्र (कृषि फर्म) मा कार्यरत दाजु ख्याम नारायण पौडेललाई भेट गरी यात्रालाई अझ सहज बनाउने सोचले उहाँलाई भेट गर्न कहिले पैदल त कहिले बसको यात्रा गर्दै घाँस बजार बस र्पाकको होटलमा बास बसियो । भोलिपल्ट विहान ५.३० बजे घाँसबाट कहिले पैदल यात्रा कहिले बस यात्रा गर्दै गर्दा एक जना जुम्लाबाट आएका तिर्थालुसँग भेट भयो । हाम्रो यात्रामा उनीसँगको भेटले अझ रोचक बनायो । उनी धेरै रमाईला स्वभावका कहिले जुम्लाको बारेमा वर्णन गर्थे कहिले गित सुनाउदै गर्दा बाटो काटेको पत्तै भएन । हामी मार्फा वागवानी केन्द्रमा पुग्दा ४ बजेको थियो । त्यहाँ हिमाली भेकमा पाइने फलफुल जडिबुटिहरुको वगान मार्फा बगान सरकारी फर्ममा विउ विजन लगायत विक्री हुन नसकेका फुलबाट संचालन गरेको रक्सी उद्योग लगायत अन्य विविध कुराहरुको अवलोकन गरियो र त्यहि बास बसियो । यहाँ होटल सस्तो र शुलभ दरमा अधिक सुविधा सम्पन्न रहेको पाइयो । भोलिपल्ट हामी ७ जनाको समूह भई मार्फा जोमसोम बजारबाट जिपमा कागवेनी हुदै छुसाङ्ग बजार सम्म गयौं । छुसाङ्ग पुग्दा ११.३० बजेको हामीले खाना त्यही स्थानीय होटलमा खायौं र कृष्ण गण्डकीको पुल तरेर गए पछि उपल्लो मुस्ताङ्ग पुगियो । उपल्लो मुस्ताङ्गबाट जिप चढ्यौं र ४ बजे हामी चराङ्ग बजार जहाँ भोटेहरुको गाउँ थियो । लोभान्थान्का भोटे राजदरबाज जान जिपमा केवल १ घण्टा लाग्थ्यो भने हामी दामोदर कुण्ड जानका पश्चिम उत्तर पैदल हिड्न सक्नेहरुका लागि करिब ४÷५ घण्टा समय लाग्ने भएकोले पैदल यात्रा गर्न नसक्नेहरुका लागि घोडामा यात्रा गर्दा रु.७५००।– शुल्क तिरेर जान पाइने रहेछ । हामीले पैदल यात्रा गर्न कठिनाई हुने महसुस गरी घोडा बुकिङ्ग स्थल तर्फ पुग्यौं । तर त्यहाँ एक दिन अगावै घोडाको बुकिङ्ग गर्न पर्ने रहेछ । किनकी घोडाहरु यारागाउँबाट मगाई व्यवस्थापन गर्नु पर्ने रहेछ । त्यसैले हामी सबै जना त्यस दिन त्यहिँ बास बस्ने निर्णय ग¥यौं । याराबाट घिमीठाँटी सम्म घोडामा गएर बस्दा असाध्य चिसो लेक लागेर श्वास फेर्न कठिनाइ भएका कारणले रातभर निद्रा लागेन । अर्काे दिन अर्थात २०७२÷०४÷१४ गते दामोदर कुण्डमा करिब ४ बजेतिर पुगेका थियौं । वर्षातको महिना भएकोले बाटोमा रहेका गिट्टीको कारणले घोडाहरुलाई समेत हिड्न कठिन भएको महशुस हुन्थ्यो । हामीले प्रयोग गरेका ७ वटा घोडाहरु मध्ये जुन सबै भन्दा अगाडी हिडेको थिया,े त्यही घोडी गर्भवती रहेछ हिमालको लामो यात्राको कारणले त्यो दामोदर कुण्डमा पुगे पछि बच्चा जन्मायो । त्यस दिन हामी दामोदरकुण्ड नुहायौं र नजिकै रहेको एउटा पौवामा बास बस्यौं र भोलि पल्ट गुरुपुर्णिमाको दिन विहानै नुहायौं । कुण्डको पानी असाध्यै चिसो थियो । चिसोको कारणले हातहरु कठाङ्ग्रिएका थिए । विस्तारै सूर्याेदयसँगै न्यानोपनको महशुस ग¥यौं । त्यहाँ वरिपरि हिन्दुहरुको मन्दिर गुल्मी जिल्लाका ज्ञवाली परिवारले बनाएको मन्दिर र एक बौद्ध मन्दिर थिए । दामोदरकुण्ड चक्रशिलाको उत्पति स्थल भनेर परिचित भएकोले हामीले पनि शिलाको खोजी ग¥यौं तर फेला पार्न सकेनौं । दामोदर कुण्डको हिमालय पर्वतबाट झरेर तल उपत्यकामा भएकोले त्यहाँ कुशै कुशको चौर थियो जहा घोडा च्यांग्राहरु चरेर कुशै मैदानमा परिणत थियो । त्यहाँ वरिपरि ४÷५ वटा कुण्डमात्र हामीले अवलोकन गर्न सक्यौं । त्यहाँबाट श्रावण १५ गते अर्थात गुरुपुर्णिमाको दिन घोडामा यारागाउँ सम्म फर्कने क्रममा एउटा घोडाले बच्चा जन्माएको हुँदा हामीसँग जानुभएको एक जना साथी पैदल यात्रा गरी आउनु पर्ने भयो । यसरी पैदल यात्रा गरी आउने साथीलाई पर्खने क्रममा हामी रातको १० बजे मात्र यारा गाउँमा आइपुग्यो त्यसैले हामी यारामा नै बास बस्यौं । त्यस दिन एउटा आश्रममा बास बस्यौं । यारा आश्रमबाट चाराङ्ग सम्म आउदा कागवेनी आउनेहरुसँगै हिडेर आयौं । १६ गते बेलुका कागवेनी आश्रममा आई नुहाएर पितृ पुजा गरी त्यही बास बस्यौं । भोलिपल्ट विहानै जोर्ते बाट मुक्तिनाथको यात्राका लागि जिपमा ८ बजे चढ्यौ । त्यहाँ को एउटा अचम्मको नियम १२ जना पुगे त केही भएन नपुगेको खण्डमा जिपमा सवार यात्रुले १२ जनाको भाडा दिनु पर्ने रहेछ । हामी १० जना थियौं तर १२ जनाको भाडा नै बुझायौं। १५/२० मिनेट पछि मुक्तिनाथ क्षेत्रमा पुग्यौं । चैतमा हिउले ढाकिने क्षेत्रलाई यो समयमा सुन्दर हिमालको दृष्यावलोकन ग¥यौं । १०८ धारामा स्नान गरी मुक्तिनाथको दर्शन गरी कागवेनी हुँदै जोमसोबजार आइपुग्यौं त्यसपछि जोमसोबजार वागवानी केन्द्र मार्फा पुग्यौं । १८ गते मार्फाबाट विहानै उठी वेनी सम्म आउँदा बसमा कहि विशेष रुपसे झरना, गल्छी, म्याग्दीको सुन्दर दृष्यावलोकन गरियो । वेनीबाट टेक्सीमा पोखरा हुँदै बुटवल फर्कियौं । 

यात्रा गर्दा ध्यान दिनु पर्ने कुराहरु ः

 यात्रा गर्दै हुनुहुन्छ भने लाइट, घाम छेक्ने छत्रे टोपी लौरो, न्यानो कपडा ,

 खानाको लागि भुटेको मकै, काजु किसमिस, नरिवल, मिश्री, पेस्ता बदाम, बदामगिरी

 पुजाका लागि तोरण बाटेको रसी, टिका धागो, धजा, अदुवा, मरिच, पिप्ला, जस्ता 

 यात्राका लागि समयको व्यवस्थापन कसरी गर्ने ः

बुटवल देखि दामोदरकुण्ड सम्म १० दिनको यात्रा तय गर्नुहोस ताकि आरामसँग आवत जावत गर्न सकिन्छ ।

 खर्च व्यवस्थापन ः

कम्तिमा २०/२५ हजार बाहेक आफ्नो इच्छानुसार

दामोदर कुण्डक्षेत्रहरुको विवरण ः 

यारागाउबाट दामोदरकुण्ड जान निर्जन हिमाल भएकोले बाटो पत्ता लगाउन कठिन हुन्छ । यदि बाटो फरक  ¥यो भने साह«ै दुख हुन्छ । वर्षेनी हिउँले र हिउँको पहिरोले बाटो पत्ता लगाउन कठिन हुन्छ । दामोदरकुण्ड विकास समितिका भोटे समितिहरुले याराबाट घोडाहरुको व्यवस्था र घिर्मिठाटीमा बास बस्ने ठाउँ र दामोदर कुण्डमा जाने तिर्थालुहरुको सेवामा खाने बस्ने तथा काम्लोको व्यवस्था गर्दछन। साथै म्याग्दीका पुन मगरहरुको टोली र म्याग्दीका एक सेवामा आएका मौनी बाबा देवीनाथ  सन्त पुजारीले दामोदरकुण्डमा पुजा स्थान बनाई कुण्डहरुको तिर्थाटन समय २/३ महिना मात्र पुजारीको रुपमा बस्ने गर्दछन । अधिकांश महिना हिउले ढाक्ने उच्च हिमाली क्षेत्रमा अवस्थित प्रसिद्ध धार्मिक तिर्थालु आउने जाने गर्दछन । यहाँ जेष्ठ महिना देखि भाद्र महिना सम्म जान आउन सकिन्छ । अरु समय अत्यन्त चिसो र लेक लाग्न सक्छ । दामोदरकुण्ड मुस्ताङ्ग जिल्लाको उच्च हिमाली भेक सुर्खाङ्ग गा.वि.स. रहेको कागवेनीबाट पैदल हिडेर करिब ६ दिनमा दामोदरकुण्ड पुग्न सकिन्छ । तर घोडामा जाने भए ४ दिनमा पुग्न सकिन्छ । पहिलो दिन छुसाङ्ग, दोश्रो दिन घिलिङ्ग, तेश्रो दिन चराङ्ग, चौथो दिन सुर्खाङ्गको यारा पाँचौ दिन घिमिठाटीको धर्मशाला तथा छैठौं दिनमा दामोदरकुण्ड पुगिन्छ यो पैदल यात्रामा लाग्ने समय हो । दामोदरकुण्ड देखि ४÷४ घण्टाको फरकमा भृकुटकुण्ड, १०८ वटा कुण्डहरु पाइन्छन । दामोदरकुण्डबाट बग्ने नदीलाई कालीगण्डकीको उद्गमस्थल समेत मानिन्छ । यहाँ घोडा दोड प्रतियोगिता  भोटेहरुको फालो पर्व , भेदरे मेला आदि संस्कारको रुपमा पनि अनुभव गर्न सकिन्छ ।  

दामोदर कुण्ड को यात्रा 

हाम्रो मार्ग

मार्ग दर्शन को प्रतिफल हाम्रो प्रयास जारी छ र सधै प्रयासरत रहने छौ

बिजया दशमी को शुभकामना

Add caption

सन्दर्भ बालदिवस

मेरो सपना :

एकदिन घरबाट र्फकदै गर्दा म स्कूलबाट घर पुग्नै लाग्दा आमाले मलाई भन्नुभयो बुबा विरामी हुनुभयो । बुवालाई अस्पताल लिएर जाउ। आमाले यसो भन्दा म छाँगाबाट खसे जस्तै भएँ । “के भयो र बुवालाई ?” मेरो प्रश्न पूरा नहुँदै बुबा बाहिर आउनुभयो “छोरी तिमी घर हेर, म र आमा अस्पताल जान्छौं । मलाई ज्वरो आएको छ ।” त्यसबेला हामीले घर बनाउन थालेको करीब तीन महिना भएको थियो । काम गर्ने मिस्त्रीहरुले समयमा काम नगर्दा ढिलाई भएको थियो । ट्वाइलेट बाथरुम बनाउन मिस्त्रीकाम गर्दै थिए । मैले हस् भनेँ अरु केही बोल्न सकिन । मलाई बुबालाई के भयो होला भन्ने डर लाग्यो । खै किन हो कुन्नि । पहिले पहिले पनि बुबा बिरामी हुनुहुन्थ्यो । त्यतिबेला डर लाग्दैनथ्यो । म बुबालाई लिएरडा. भट्टको मेडिकल हलमा जान्थेँ । बुबालाई जँचाएर डाक्टरले दिएको औषधी लिएर फर्कन्थेँ । बुबाको खानपान र औषधीमा पूरै ख्याल गरी समयमा खुवाउँथे । तर त्यस पाली म कक्षा ९ मा पढ्दै थिएँ । भर्खर १४ वर्ष टेकेकी थिएँ । अस्पताल भर्ना गर्ने बित्तिकै बुबा अचेत हुनुभयो । उहाँलाई मधुमेह र उच्च रक्तचाप थियो । अलिपछि एक दिन होसमा आएर उहाँले हातले रोटी खान्छु भन्ने इशारा गर्नुभयो । बुबालाई मैले बनाएको रोटी असाध्यै मन पर्ने भएकोले म रोटी र सादा दाल बनाएर अस्पताल गएँ । मलाई देखेपछि बुबा जुरुक्क उठ्न कोशिस गर्नु भयो, नसकेपछि उहाँ असाध्यै रुनुभयो । आवाज त निकाल्नु भएन । आँशुका धारा मात्र बगे । म पनि रोएर बाहिर निस्किएँ । त्यो हामी बाबुछोरीको अन्तिम भेट हुन गयो । अस्पताल भर्ना भएको ६ दिनपछि उहाँले हामीलाई सदाका लागि छोडेर जानुभयो । बुवा स्वास्थ्य स्थितिका कारण हामीलाई अस्पताल बस्न भन्दा घरमै बस्न सुझाब दिएर (ठुलीआमाको छोरा) दाजुले मैले अंकललाई कुरेर बस्छु भनेकोले घर फर्केका थियो । हामीले अन्तिम घडीमा उहाँलाई पानी पनि खुवाउन पाएनौं । बुबाको जागिर र घरमा रहेको सानो किराना पसल सिवाय हाम्रो अरु साहारा थिएन । मेरो घर परिवारको दैनिक गुजारा चलाउन र बहिनीलाई पढाउन जरुरी ठानेर मैले नपढ्ने विचार गरें । आमा र मामालाई स्कूल जान्नँ, जागिर गर्छु भनें । उहाँहरुले पढाइ छाड्न दिनुभएन । तर पनि मैले पढाइमा ध्यान दिन सकिनँ । त्यसपछि त मैले जागिर गर्छु भनेर आमालाई जिद्दी गरेँ । उहाँले मेरो कुरालाई टार्न सक्नु भएन । उहाँले मेरो कुरालाई टार्न सक्नु भएन । अन्ततः जागिर खाने तयारी गरेँ । तर जागिर खान मेरो उमेर पुगेको थिएन । नागरिकताको प्रमाणपत्र बनाउने उमेर पनि भएको थिएन । त्यसैले जागिर खान्छु भन्ने बित्तिकै जागिर कहाँ पाइन्थ्यो र ? मैले पढेको विद्यालयबाट सिफारीस लिएर नागरिकता बनाए पश्चात सोही समयमा केही कार्यालयहरुमा कर्मचारी चाहिएको रहेछ म पनि संयोगले जागिरमा लागें । त्यस पछि मैले पढ्ने कुरा बन्द गरेँ । बहिनी र आमाको खुशीमा मात्र ध्यान दिएँ । समयसँगसगै पारिवारिक जिम्मेवारीमा रुमल्लिएकी थिएँ । बहिनीले पनि एस.एल.सी सकाएर आफ्नो पढाईलाई उच्च शिक्षातिर बढ्दै थिइन । समय धेरै वितेको पत्तै पाएको थिइन मैले, ०६२÷०६३ सालको जनआन्दोलन पश्चात राष्ट्रसेवक कर्मचारीहरुका लागि शैक्षिक योग्यताको आधार बढुवा गर्ने प्रावधान यसैमा एक दिन सहकर्मी साथीहरुले बढुवाको लागि निवेदन दिएका रहेछन् । त्यसमा मेरो नाम हस्ताक्षर नभएकोले केही साथीले खै तिमी बढुवा हुने चाहना छैन ? मलाई एकजना दाजुले भने पछि थाहा पाएँ । तत्कालिन समयमा सेन्टअप उत्तीर्ण भएकाहरुका लागि मुखियामा जागिर खाने समय थियो । त्यसपछि निवेदन दिने साथीलाई भेट गर्न गएँ । जसलाई खोज्न गएकी थिएँ उनले मलाई होच्याएर कुरा गरेको सुनेँ । मैले त्यो कुरा धेरै सुन्न सकिन त्यहाँबाट म आफ्नो कार्यकक्षमा पुगेँ मलाई अति नै पिडा भयो । मैले बुबालाई संझेर धेरै बेर रोए । त्यसपछि सोँचे मेरो बारेमा कुरा गर्ने मान्छे पटक–पटक फेल हुँदा पनि पास हुन नसकेर अन्य क्षेत्रमा गई पास गर्न सफल भए भने म के पास हुन सक्दिन र ? त्यसपछि मैले प्राइभेट परीक्षा विचार गरेर पढ्न थालेँ । 

जुन समयमा पढ्न शुरुवात गरे समय व्यवस्थापन गर्न निकै कठिन थियो । पहिलेको जस्तो थिएन विषय वस्तुहरु परिमार्जन भएका थिए । विषय उही थिए तर पढ्न निकै कथिन हुने गर्दथ्यो । त्यो समयमा मलाई सबै भन्दा सजिलो नेपाली र अंग्रेजी र निकै अप्ठ्यारो विषय गणित बन्यो । विहान ६ बजे कोचिङ्ग सेन्टर पुग्नु पर्ने पढाई १० बजे सम्म हुने । कार्यालयमा १० बजे हाजिर हुन पर्ने, खाना खाने समय नै हुदैनथ्यो । कोचिङ्ग सेन्टरमा हामीले अनुरोध गरेर हामीलाई ९.४५ मा विदा दिने व्यवस्था गरियो । यो समय खाना खान घर जाने कि कार्यालयमा हाजिर हुने तै पनि हामीले कार्यालयलाई प्राथमिकता दियौं । कार्यालयमा १० बजे हाजिर भएर विचमा सहकर्मी साथीसँग समन्वय गरी होटलमा खाना खाने गर्दथ्यो । विहान करिब ३ बजे उठेर पढ्न बस्थे त्यसपछि ६ बजे कोचिङ्ग सेन्टर पुग्ने । साँझ घर पुग्दा ६ बजिसकेको हुन्थ्यो । एक छिन परिवार सँग बस्यो खाना खायो अनि फेरि पढ्न बस्दा रातिको १२/ १२.३० बज्थ्यो । नजानेका प्रश्नहरु छुट्टयाएर राख्ने अर्को दिन फेरि शिक्षकहरुलाई सोध्ने गर्दथे । विदाको दिन हामी सबै साथीहरु एक ठाउँ जम्मा भएर पढ्ने गर्दथ्यौं । त्यति मात्र कहाँ हो र हामीले पढ्न लागेको थाहा पाएर हौसला दिने र पढ्न सिकाउनेहरुको कमि थिएन । त्यो समय लाग्दथ्यो हामी साना स्कुले विद्यार्थी हो । सेन्टअप परीक्षा दिन जाँदाको अनुभव आजै जस्तो लाग्छ । पहिलो दिन अंग्रेजी विषयको परीक्षा दिन हामी पाल्पा जिल्लाको जेभिटी कलेजमा सेन्टर परेकाले जिल्ला भरिका प्राइभेट परीक्षार्थी सबै त्यहि जाँदै थियौं । त्यस मध्ये दुइ जना दिदी र म छुट्टै कोठा लिएर बसेका थियौं । स्कुलको पछाडीको घर जहाँ घण्टी बजेको सुनिन्थ्यो । हामी पनि परीक्षा दिन पहिलो दिन जाँदै थियौं । हामी ३ जना सँगै थियौं । त्यहाँका साना नानीले दिदीहरुलाई हेरेर आम्मै नि हाम्रो ममि जस्तै परीक्षा दिन आएको मात्र भनेका थिए । त्यसपछि दिदीहरु बाहिर निस्कन अप्ठयारो मान्नु भयो । बाहिर केहि लिन जानु प¥यो भने म नै जानु पर्ने भयो । समयको सदुपयोग गर्न पर्ने हुदा खाना पनि छिटो होस् भनेर भात पकायो अनि गुन्द्रुक र सिन्की उमाल्ने । प्राय जसो  गुन्द्रुक र सिन्की खादा खादा दिक्क लाग्थ्यो  । त्यस पछी हामीले  गुन्द्रुक र सिन्की त कहिले नखाने भयौ । यो पढाईको शिलशिलामा दिदीहरु अति नै चिन्ता गर्नु भएछ दुवै जना धेरै बिरामी हुनु भयो । एक जना दिदि त तीन महिना सम्म बिरामी हुनु भयो । यसरी बिरामी हुनाको कारण दिदि पढाई चिन्ताले खानपिन आराम गर्ने कुरालाई बेवास्ता गर्दा झन्डै मृत्युको मुखमा पुग्नु भएको थियो । पढ्ने त हो तर आफ्नो स्वस्थ को पनि ख्याल गर्नु पर्छ भन्ने बिरामी हुने दिदिबाट थाहा पायौ ।

हामी ६६ जनाले प्राइभेट परीक्षा दिने तयारी गरेका थियौं यसैमा आन्तरिक परीक्षामा म दोश्रो भएँ । त्यसपछि पढ्ने प्रेरणा आफै जाग्यो । त्यस पछि मैले एस.एल.सी. दिने तयारीमा लागे यसरी लाग्दा मात्र २–३ घण्टा मात्र सुत्ने गर्दथे । यसैको परिणाम मैले मेरा साथीहरुलाई पनि पढ्ने हौसला दिएँ । हामी सबै सफल भयौं । सँगै पास भएका मध्ये आज म मात्र विविएस पढदैछु । त्यस दिन ती मित्रले मलाई होच्याएर भनेको मा जति दुखि बने आज उनलाई यो हृदय देखि धन्यवाद दिएकि छु, सायद उनी मेरो भबिस्य उज्ज्यालो बनाउने मार्ग दर्शक हुन् । आज जागिर खान थालेको १२ वर्ष पार भयो । मेरा बुबा अर्थात् घर परिवारको खुशी र आधार स्तम्भ ढलेको दिन मेरा सारा सपना जलेको देखेकी थिएँ । त्यतिबेला मलाई म फेरि पढ्न पाउँछु जस्तो लागेको थिएन । अहिले पढ्दिन भनेर सोचेको दिन सम्झन्छु । म जस्ता धेरै बालबालिकाले पढ्न पाएका छैनन् । उनीहरुका लागि केही गर्नु पर्छ जस्तो लागेको छ । मैले जस्तो समस्या अरुले भोग्न नपरोस भन्ने लागेको छ । भविष्यमा त्यस्ता बालबालिकालाई उद्धार गर्ने विचार गरेकी छु । पहिलो पटक पिडित बालबालिकाको खोजि गर्दा फर्साटिकर गा . बि . स. वडा न. ८ मा रहेको श्री लुम्बिनी ज्ञान ज्योति नि .मा. बि . का करिब ३०० छात्र छात्राहरु का लागि पानि टंकी करिब ४१००० हजार को लगानीमा एउटा संस्था गठन गरि सहयोग गर्न सफल भएका छौ  । महगींले गर्दा सामुदायिक स्कूल पनि जान नपाएका बालबालिका धेरै छन् । उनीहरुका लागि केही गर्ने सपना साँचेकी छु ।

महिला अधिकारका लागि पुरुषले खेलेका महत्वपूर्ण भुमिका

महिला अधिकारका लागि पुरुषले खेलेका महत्वपूर्ण भुमिका :

महिलाहरुले हक र अधिकारका विषयमा विभिन्न क्षेत्रबाट आवाज उठिरहेको र मस्यौदा संविधानका लागि सुझाव संकलन गर्नका लागि जब विभिन्न क्षेत्रमा भेलाहरु भए सो समयमा उठेका आवाजहरुबारे फेसबुकमा धेरै चर्चामा र अखबारको पहिलो हेडलाईन बने पुर्वका महिलाहरुले यदि श्रीमानले दोश्रो विवाह गरेर घरमा श्रीमती ल्याउछन भने महिलाहरुले पनि दोश्रो विवाह गरी दोश्रो श्रीमानलाई पनि सँगै राख्न पाउनु पर्छ भन्ने आवाज उठेका समाचारले मेरो ध्यान केन्द्रित गराएको थियो । यस्तै रातोपाटीडटकम अनलाईन समाचारमा महिलाहरु विवाह गर्न किन डराउँछन भन्ने विषयलाई लिएर समाचार आएको थियो । यी सबै समाचारहरुले मेरो मनमा जिज्ञासा जाग्यो र मैले फेसबुक स्टाटसमा लेखे “जीवन जगत र प्रेममा जसलाई सजाउनु भयो के उहाँले तपाईको भावना आदर्श र प्रेमको सम्मान गरेको पाउनु भएको छ ?” यसमध्ये दुई जनाले पाएका छौं भन्ने जवाफ पाएँ । मेरो प्रश्न मात्र महिला केन्द्रित थियो । तर यसमा पुरुषहरुको जवाफ आए पछि मेरो विचार परिवर्तन भयो । फेरि इतिहास नियाल्न मन लाग्यो । हिजोको ढुंगे युुगबाट आजको कम्प्युटर युग सम्म आईपुग्दा महिलाहरुमा धेरै चेतना जागेको छ र हक अधिकारका बारेमा पैरवी गर्ने स्थानमा पुग्न सफल भएका छौं । 

आज हामी नेपाली नारी चेतनशिल हुनुमा यसको प्रमुख श्रेय पुरुषहरुको नै हो । यदि हिजोका दिनमा जतिबेला छोराछोरी विचको भेदभाव हुने गर्दथ्यो । नेपालमा धनिपरिवारका छोराहरु भारतको वनारसमा गई संस्कृत अध्ययन गरी फर्कन्थे । तर छोरीलाई भने शिक्षा दिनु पर्छ भन्ने सोचको विकास हुन सकेको थिएन । २००७ सालको प्रजातन्त्र पछि छोरीलाई पनि शिक्षा दिनु पर्छ भन्ने आवाजहरु उठे र विकसित शिक्षाको लागि सर्वशुलभ स्थानमा बसोवास गर्ने छोरीले शिक्षा प्राप्त गर्न सफल भए भने पुर्णरुपमा छोरीलाई पढाउनु पर्छ भन्ने चेतना जनमानसमा जागेको अवस्था थिएन । हिजोका दिनमा नारीलाई घरका काममा बढी प्राथमिकता र फुर्सदमा मात्र शिक्षा घर गरेर खानु पर्छ । त्यसैले घरको धन्दा सबै छोरीले सिक्नुपर्छ भनि घरमै सिमित गरेर छोरा भनेको त बाहिर जहाँ गएँ पनि कुनै रोकतोक हुदैनथ्यो भने अहिले पनि यो परम्परा कायमै छ । 

पुरुषका सकारात्मक पक्षहरु ः

हामी सधै भरि पुरुषका कमिकमजोरीमात्र देख्छौं पुरुषका सवल पक्षहरुका बारेमा कहिल्यै बहस गरेको सुन्नमा आएको छैन । ढुुङ्गे युगबाट आजको २१ औं शताब्दी सम्म आइपुग्दा महिलाहरुलाई पुरुषले नै सहयात्री बनाउनका लागि खेलेको भुमिका अहम छ । हिजोका दिनमा घरमा सिमित भएका नारीहरुलाई शिक्षा क्षेत्रमा शिक्षिका, उद्योग व्यवसायको क्षेत्रमा सफल उद्यमी व्यवसायी, राष्ट्रसेवकका रुपमा महिलाले पनि सेवा गर्ने अवसर पाएका छौं । यसरी सहयात्री बनाउने पे्ररणा हौसल्ला हामीले पुरुषबाट पाएका हौं । चाहे त्यो सकारात्मक तवरबाट होस चाहे हामीले भोगेका घरेलु हिंसाका कारण विकल्पका रुपमा अपनायको बाटोबाट होस् आखिर उत्प्रेरक तत्व भनेका पुरुष नै हुन । यति मात्र होइन आज उच्च ओहदामा पुरुष पुग्दा उनीहरुले आफ्नी श्रीमती पनि उत्तिकै सम्मान योग्य बनोस मात्र सुन्दरता होइन । हिजोका दिनमा आफ्नी आमालाई हुने गरेका क्रियाकलापको नतिजा हो । हामी नारी अधिकारका विषयमा जति नै पैरवी गरेता पनि पुरुषहरुले सहयोग नगरेको भए हाम्रा हक बारे माग राख्ने अवस्थामा हुने थिएनौं । बहुदलिय प्रजातन्त्रको आगमन सँगै महिलाहरुले पनि नेतृत्व लिन अवसर पाएका थियौं । आफ्ना हक अधिकारकाबारे अध्ययन गरि आम महिलाहरुलाई उनीहरुका हक अधिकारका लागि आवाज उठाउन सक्षम भएका छौं । हालै बनेको मस्यौदा संविधानमा पनि पुरुषहरु स्वयंले बलत्कारीलाई फाँसीको दण्ड सजाय राख्नु पर्ने माग राखेको सुनेका छौं । त्यसैले हामी पुरुषका सकारात्मक कार्यहरुको सह«ाना गरी प्रोत्साहन दिन जरुरी छ । त्यतिमात्र होइन महिलालाई एनजिओ÷आईएनजिओमा विभिन्न खालका कार्यक्रमहरु बनाई उनीहरुका कार्यक्रम सफल बनाउन पनि उनीहरुले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन । पहिलेका पुरुषहरुले जस्तो महिलाले मात्र घरको काम गर्नु पर्छ भन्ने धारणा गलत हो भनेर महिलाले गर्ने घरेलुकाम देखि बाहिर सम्मका हरेककाममा होस्टेमा हैसे गर्ने पुरुषको संख्या बढ्दो छ । सामाजिक कुरिती र कुसंस्कारलाई पुरुषहरुले नै निरुत्साही गर्ने गरेको पाइन्छ । आजभोलि विवाहकै प्रसङ्ग आयो भने पनि पहिलो प्राथमिकता भनेको शैक्षिक योग्यता, त्यसपछि कार्यक्षमता, त्यसपछि मात्र अन्यकुराहरुमा ध्यान दिने गरिन्छ । पुरुषले कुनै न कुनै स्थानमा महिलालाई अवसर पाउने ठाउँमा सहयोग गरी रोजगारको अवसर दिलाएका पनि छन् । कहिं कहिं त महिलालाई विवाह पश्चात शिक्षित बनाएर उच्च तह सम्म जागिर तथा प्राध्यापन क्षेत्रमा सफल बन्नुमा पुरुषहरुको ठूलो भुमिका खेलेको पाइन्छ । महिलाका प्रजनन् स्वास्थ्य देखि लिएर हरेक कुरा प्रति सचेत हुने पुरुषको संख्या पनि बढ्दो छ। तीजमा गरिने व्रतको प्रसंगमा पनि उनीहरुको सहमती हुदैनन् । तीजको अघिल्लो दिनमा खाएको आहार विहारले तीजको दिनमा निराहार ब्रत गर्दा स्वास्थ्यमा गंभीर समस्या आउने हुँदा व्रत बसेर भन्दा पनि रमाइलो गरुन भन्ने धारणा पुरुषको हुन्छ । तीजको दिनमा व्रत नबसेकैकारण मेरो आयु कम हुने भयो भनेर महिलामाथि हिंसा गरेका घटना अहिले सम्म सुन्नमा आएको छैन । 

पुरुषका कमजोर पक्षः

मानवमा पुर्णरुपमा सवल पक्षमात्र हुन्छ भन्ने हुँदैन तर पनि कमजोर पक्षहरु पनि उत्तिकै हुन्छन । कमजोर पक्ष सकेसम्म देखाउन महिला वा पुरुष दुबैले चाहेका हुँदैनन् । सबै आ–आफ्ना ठाउँमा सवल छु जस्तो लाग्छ । तर पनि आफ्ना कमिकमजोरी चाहेर वा नचाहेर बाहिर आउने गरेको पाइन्छ । विशेष गरी सामाजिक परम्परालाई प्राथमिकता दिने बंश चलाउनका लागि छोरा नै जन्माउनु पर्ने भनेर धेरै सन्तान जन्माउृने, छोराका चाहनामा गर्भपतन गराउने, छोरा नजन्मेको कारण देखाई दोश्रो विवाह गर्ने, खुला विचार गर्नु पर्छ भन्ने घरमा भन्दा बाहिर मनोरन्जनमा खर्च गर्ने, घर व्यवहारका लागि सिमित खर्च दिने । यति मात्र होइन यो दृष्टिकोणको पनि सवाल हो जति पढायो उति नै मुर्ख पनि भएको पाइन्छ । मानिसमा अराजकता व्यक्तिवादको हिंसा बढ्दो छ । निसन्तान हुनु महिलाको मात्र दोष सम्झने र दोश्रो विवाह गर्ने पुरुषहरु हिजो अशिक्षित भएका कारण थियो भने आज शिक्षित पनि अशिक्षित जस्तै बनेर आधा उमेर सम्म सन्तान चाहिदैन हामी खुशी भए पुग्छ भन्ने जब उमेर ढल्कदो अवस्था ४५÷५२ वर्षको पुग्छ त्यो उमेरका पुरुषहरु दोश्रो विवाह गर्छु तँबाट सन्तान नभए पछि मलाई कि त छोडपत्र दे कि त दोश्रो विवाह गर्ने सहमति यस्ता शर्तहरु राख्ने क्रम पनि उत्तिकै छ । एकातिर यस्तो छ भने घरमा श्रीमती हुँदाहुदै थाहै नदिई दोश्रो विवाह गरि महिलामाथि हुने दुव्र्यवहार पनि उत्तिकै छ । यस्ता समस्याहरु शिक्षित व्यक्तिहरु जसका श्रीमती इज्जतका डरले मौन रुपमा यातना सहेर बसेका छन । निसन्तान हुनु महिलाको मात्र दोष होइन कहिले काहिँ पुरुषको कारणले पनि सन्तान नहुन सक्छ । तर यो कुरा बाहिर आयो भने आफ्नो पुरुसत्वमा प्रश्न उठ्ने र आत्म सम्मानमा ठेस लाग्ने डरले यो कुरा लुकाउने प्रयास गर्ने गर्दछन् । उनीहरु शिक्षित भएको यतिबेला कुनै अर्थ रहदैन । पारिवारिक दबाबकै कारण परिवारलाई सम्झाउन असफल हुन्छन किनकी विवाह गर्नु भनेको सन्तान जन्माउनका लागि मात्र नभई सुखदुखमा जीवनभर साथ निभाउने भनेर गरिने । यहाँ त सन्तान नजन्मेकैका कारण समाधानको विकल्प खोज्नुको सट्टा दोश्रो विवाह गर्न तयार हुन्छन् । यो समस्या आजको होइन धेरै वर्ष पहिले देखिको हो । विकल्पका रुपमा टेस्टयुब बेबी जन्माउने एउटा विकल्प हो भने अर्काे विकल्प जो अनाथ जसका आमा बाबु छैनन ति बालबालिकालाई स्वीकार गर्न नसक्नु ।  धनि परिवारका लागि त  विकल्पका रुपमा टेस्टयुब बेबी जन्माउने तर गरीब परिवार जसका लागि यो अति महङ्गो प्रविधि पनि हो । यहाँनिर मलाई लागेको हामी एक पटक सोचौं त ती महिला तपाई हाम्रै दिदी बहिनी भएको भए कस्तो पिडाको अनुभुति हुने थियो होला तर भाउजु बुहारीका लागि नन्द अमाजुले खेल्नु पर्ने भुमिकामा महिलाले पनि महिलका समस्यालाई बुझ्न जरुरी हुन्छ । अहिले बनेको मस्यौदा संविधानमा यो सम्बन्धमा मौन छ । मुलुकी ऐनमा कारण सहित दोश्रो बिबाह सम्बन्धि ब्यबस्था गरेको छ ।  यसैको उपज हो मस्यौदा सुझाब संकलनमा महिलाले पनि दोश्रो विवाह गरी पहिलो पति सँगै बस्न पाउनु पर्ने माग राखेको कारण । 

साँच्चै भन्नुपर्दा पुरुष विना महिला अधुरो र महिला विना पुरुष अधुरो नै हुन्छ । हामी आजको २१ औं शताब्दीमा आइपुग्दा धेरै परिवर्तन भएको छ आशा छ यी विषयमा पनि पक्कै परिवर्तन आउने छ। यसका लागि महिला र पुरुष दुबैले आ–आफ्नो ठाउँबाट महत्वपूर्ण भुमिका खेलिदिनु भयो भने हाम्रो समाज र राम्रो समाज बन्नेछ । 

   

मौलिक सस्कृति र सभ्य तीजका लागि सरोकारवालाहरुको भुमिका

मौलिक सस्कृति र सभ्य तीजका लागि सरोकारवालाहरुको भुमिका

पृष्ठभुमि

नेपालका मौलिक पर्वमध्ये तीज पनि एक हो । जसलाई हरितालिका पनि भनिन्छ । सुरुमा हिन्दु धर्माबलम्बीहरुका मान्ने गरिएको तीज अहिले सबैकालागि रमाइलो पर्व बन्न पुगेको छ । वैदिक धर्मशास्त्रअनुसार तीज शौभ्याग्य र सम्वृद्धिकालागि धार्मिक परम्पराअनुसार विवाहित महिलाहरुले शीवपार्वतीको पूजाआजा गर्ने भाद्र शुक्ल तृतियाको दिन हो । जसमा विवाहित हिन्दुनारीहरु मातीघरमा गएर अघिल्लो दिन दर खान्छन् र अर्कोदिन नीराहार व्रत बसी शिवपार्वतीको पूजा गर्छन् । धार्मिक ग्रन्थहरु अनुसार हिमालयले आफ्नी छोरी पार्वतीको विवाह विष्णुसंग गरिदिन खोजेपछि मन नपरेको वर विष्णुबाट छुटकारा पाउन र मन परेको शिवजीलाई वरका रुपमा पाउन भागेर जंगलमा गई शिवको पूजाआजा गरिन् । यसरी १०० वर्षसम्म तपस्या गर्दापनि फल नपाएपछि शिवलिड्.ग स्थापना गरी निराहार व्रत बसेको र अन्त्यमा शिवजी प्रकट भई आर्शिवाद दिएपछि उनीहरुको विवाह सम्भव भएको थियो । सो दिन भाद्र तृतीया परेकाले सो तीथीलाई तीजका  रुपमा मनाउन थालिएको उल्लेख छ ।परम्पराकालमा तीजको व्रत श्रीमान्श्रीमतीले एकले अर्काको दिर्घायुकालागि गर्ने गरेको उल्लेख भएपनि यसको ठोस प्रमाण भने भेटिएको छैन । चामलमा घीउ राखेर पकाएको भात, तामा र बोडीको तरकारी, खीर, अचार लगायतका कुरा दरमा खाइन्छ । विशेषतः  विवाहगरी घर गएका छोरीचेली माइतीघरमा बोलाएर मीठो मीठो खुवाउने र चेलीहरुले पनि आफूले भोगेका दुख, सुख, खुसी, पीडा लगायतलाई माइतीघरका  दिदीबैनी संगीसाथीसित गीत बनाएर पोख्ने र वर्षदिनको दुःख बिर्सने र नया वर्षकालागि योजना बनाउने तीजको रमझम कृष्णअष्टमीबाट सुरु भएर ऋष्पिञ्चमीको दिन सप्तऋषिको पूजा गरेर सकिन्छ । 

तीजको रमाइलो पाटो 

भाद्र तृतीयाका दिन व्रत बसेका व्रतालु महिलाहरु जम्मा भएर श्रीमान्को दीर्घायुको कामना तथा सुयोग्य वर प्राप्तिका निम्ती निराहार व्रत बसी शिवपार्वतीको पूजा गरेपछि शिवपार्वतीलाई खुसीपार्न भजन कृतन गाए र रमाइलोकोलागि नाचे  । यसबाट क्रमश पराई घरमा भोगेका सुखदुःख, विरोध र समर्थनका आवाज पनि  तीजमा गीत गाउने प्रचलन भएको मान्यता छ । जसमा लोकगीत अन्तरगत पर्ने भाका समावेश हुन्छन् । यसैले लोकगीतको उद्गमस्थल गण्डकीसंगै लुम्बिनी र धौलागीरी अञ्चलमा बढी गाइन्छ । अहिलेजस्तो सञ्चारको साधन नभएका बेला परेवा र कागलाई सञ्चारको माध्ययम बनाएर पनि तीजका गीत गाउने गर्थे । 

आगनीको डिलबसी काली कौवा काका

केकेमा समाचार ल्यायो बरीलै 

एकुमा समाचार कागजको चिर्कटो 

दोसरो समाचार तिम्लाई लिन हो 

समाचारको अभाव  तथा माइतीको सम्झनाले आत्तिएका चेलीले बटुवालाई देख्दा पनि माइती नै हो कि भनी बोलाउने गरेका झझल्का पनि तीजभाकामा समावेश थिए । 

त्यै पारी आउने को हौ 

हामरा बाबै हौकि तै बसी जाउन 

हामरा बाबै हौ भने खैरी खसी काटौला

झिनुवाका  चामल साटौला बसी जाउन । 

जसतसो पतिको घरबाट माइत जान छुट्टी पाएका तर एक्लै जान लागेका अवला नारीहरुले वर्षामा बढेका नदी पार गर्न नसकेका र पार गराउन सहयोग माग्दा पाएको सास्तीलाई पनि गीतमा पोख्ने गर्थे । 

घाटमा बसेका घटुवारे दाजै 

हामीलाई तारिदेउन डुंगीया ।

हामरो सिनदुर पहिरने भए 

हामीले तारिदिउला डुंगीया ।

जसोतसो माइतघरमा पुगेका चेलीले टाढाको बाटो आउदा जादाको दुःखलाई समेटेर पनि आफ्नो दुःख र विरोधका स्वर गीत बनाएर गाउथे । 

हामरा बाबाकी म यौटी छोरी 

दिनपनि दिनुभो नेपाल पारी 

जानलाई छ महिना आउन छ महिना

बरिषै दिनको बाटो बरिलै । 

यस्तै श्रीमान्का् करतुत पनि माइतीमा बताउथे चेलीले । 

स्वामी मेरा बाह्रमासे जाडरक्सीका आहार

दुःख पर्दा मेरो कोही छैन साहरा। 

कसैले भने माइती घरमा आउने खुसीले लामो बाटो छोटो भएको पनि बताउंथे । 

आगनीमा ओझेलै पर्यो कदमको छायाले 

दिनभरको बाटो छिनभरमै आए आमाबाको मायाले । 

छैनकतै ठाउं मेरो दुःख पर्दा टेकनी 

ज्ता जान्छु बाधा मात्रै बाटो छेकनी । 

दुःखका कुरा मात्रै होइन तीजमा माइत आएका चेलीले आफ्ना खुसी र साथीसंगका रमणीय क्षण सम्झेर पनि गीत गाउथे । 

सिरै लाउने सिरफूल भिकिदेउ आमा लाउंछुर

मधुवन केवरे धारा आमा नुहाउन जान्छुर ।

तीजमा घरका कामले जान नपाउने चेलीले वा तीजमा माइती नै लिन नआउने चेलीले त्यसैलाई गीतबाट आफ्ना कुरा सुनाउथे । सासुबुहारी, देवरानी जेठानी, नन्द, भाउजु बीचका मेलमीलाप र तित्तता पनि तीज गीतमा गाइन्थे । क्रमश सानो छदा पढ्न नपाएका छोराछोरीबीच विभेद भएका कुरा र समानताकालागि आग्रह गरेका कुरा पनि तीज गीतमा आउन थाले । 

पैतालाको छालाछैन ढिकुराका बाटाले 

अझैपनि पढाएनन् बाबा लाटाले । 

दाजुभाइलाई पढाउन कापीकलम किन्दिनी 

म यौटी छोरीलाई डोको बुन्दिनी । 

जन्मिएको कोख यौटै उस्तै रातो रगत

किन बाबा हामी दुईमा के छ फरक ?

समय परिवेश अनुसार साहित्यमा त्यसको झझल्को पाइन्छ । सोही अनुसार महिलाहरुले आफ्ना कुरा तीजका गीत मार्फत पोखेका पाइन्छन् । जव देशमा परिवर्तन सुरु भयो खासगरी पञ्चायतको विरोध गर्ने समयमा धेरै महिलाले तीजका भाकाबाट चेतना फैलाए र अन्यायको विरोध गरे । अरु समयमा बोल्न नसक्ने महिलाले तीजका बेलामा भने शाशन व्यवस्थाका खराब पक्ष फर्दाफास गरेर नया व्यवस्थाकालागि जनता उचाल्ने कामसमेत गरे । 

यो कानुन कस्तो छ सुन हाम्रा दाजुभाई

जनता सबै मासेर राज गर्नलाई । 

जसले गर्छ खेतीपाती खानु छैन त्यसैलाई 

जसले बुन्छ लुगाफाटो नांगो त्यसैलाई । 

बहुदलीय व्यवस्था आएपछि त्यसको समर्थनमा पनि गीत गाइए । 

हामरा राजालाई क्या राम्रो सुहायो 

टेरलिनको कमीज डबलनेटको कोट ।

अहिले साल बहुदललाई जिताइयो

फेरिपनि दिउला है बहुदललाई भोट । 

मौलीक सस्कृति भएकै कारण तीज गीत समयअनुसार नै आगाडि बढेको पाइन्छ । बहुदलीय व्यवस्था आएपनि महिला पुरुषबीच समानता नआएपछि फेरि प्रगतिशील महिलाहरुले समानता माग गर्दै आफ्नैसंग पनि विरोध गरेका र जवाफ खोजेका गीतहरु तीजका भाकामा बढी आए । आफूहरुको भुमिका नेतृत्व तहमा हुनुपर्ने र महिला पुरुषबीच हरेक कुरामा समानता हुनुपर्ने कुरा बढी गीतमा झल्कीए ।

१,कागजमा बन्यो मात्रै काम कतै दिएन

छोरीलाई अंश दिने भन्ने नियम ।

२, अन्याय र अत्याचार सहने कति सम्मन

लगौं अब बचाउन आत्म सम्मान । 

३, स्वर्ग जान भनेर देवी भाकल लगाउंछौं

घरभित्र पसेर नारी दवाउंछौं । 

समय र परीवेश अनुसार आफ्ना सुखदुःखसंगै समाजमा चेतना फैलाउने माध्ययममका रुपमा तीज गीत विस्तार हुदै जादा जनआन्दोलन पछिका गीतमा भने स्पष्ट दुई धार देखियो । एक व्यवसायीक धार अर्को उश्रृंखलता । तीजगीतको  स्थान क्रमश प्रचारात्मक व्यवसायीकतातिर गयो । व्यक्तिपच्छिे जुराएर गाउने नाच्ने तीज गीत सिमित व्यक्तिले रच्ने र त्यसमा सिमित व्यक्तिले गाउने, अभिनय गर्ने केवल छायांकनमा सिमित छ । 

व्यवसायीकताभित्र पनि मौलीकता छोएका केही उदाहरण यी हुन् । 

मोवाइल किन्देउ बुढा बाख्रो बेचेर।

होर बाबुराम नया नेपालमा । 

अधिकांश पछिल्ला तीज गीत भने उश्रृंखलतामै सिमित छन् । महिलामहिलाबीच गाइने रत्यौलीपाराका गीत महिलापुरुषबीच गाउने र उस्तै उश्रृंखल किसिमले नाच्ने प्रचलन विकास हुदै गएको छ । यसले तीजगीतको मौलिकता हराएको छ । 

१,पोइल जान पाम शिव पोइल जान पाम । 

२,तिम्ले राम्रो नाच्ने कि मैले राम्रो नाच्नी 

बाजी ठोकम आउ मैया बाजी ठोकम आऊ । 

३,सोलमारीमा गइन्च टुच्चा लाइन्छ । 

४, भैसी साटेझै बुढी साट्न मिल्नेभए 

दुइचार लाख थपेर साट्थे मैले तलाई 

सञ्चारमाध्ययमको संख्या बढ्दै जादा र इन्टरनेटको सहज पहुंचले कलाकारले तयार पारेका तीजका गीत सजीलै जनमानसमा पुग्ने गरेका छन् । विडम्बना ती गीतमा तीजको नत लय नत भाका नत मौलिकता हुदा तीजगीत भनेकै के हुन् भन्ने नया पुस्ताले विर्सने हुन् कि भन्ने चिन्ता थपिएको छ । तीजका भनेर गाइएका यी गीत सभ्य घरमा सपरिवार बसेर हेर्न नसकिने खालका छन् । अश्लिलतामात्रै देखाइएका यी गीतका कारण बरु समाजले नराम्रो सिको गर्ने डर छ । 

१, छमछम नाचेर देखाउंछु संसारलाई । 

२, चोरी खान पल्केको ढाडे बिरालो । 

यस्तो लोकप्रीयताका नाममा गीतकार र कलाकारहरु अहिले अश्लीलता र उश्रृखलतामा रमेका छन् । यसैले रमाइलो सुखदुख र विकृति विसंगतिको विरोधमा गाइने तीज गीत मनोरञ्जनका नाममा उश्रृंखलतामा मात्रै सिमित हुदा पनि चेतनाप्रवाहका लागि खोलीएका सञ्चारमाध्ययमबाट निर्वाधरुपमा बजाइनु अर्को विडम्बना हो । 

तीजगीतसंगै अहिले तीज पर्वको पनि भौलिकता र सभ्यता हराएको छ ।  भड्कीलो र उत्ताउलो बनेको छ । दिदीबैनी र माइती मिलेर खाने दर रेष्टुरामा खान थालिएको छ । महिनादिनअघिबाट होटल रेष्टुरेष्टमा भड्कीला लुगा र गहना लगाएर जमघट हुने र दर खादै हिड्दा सामान्य नागरिक र दुःखी गरीवले तीज मनाउन छोड्ने अवस्था आएको छ । सम्पन्न महिलामा आएको  यो प्रतिश्प्रर्धाले तीजको मौलिकता र सभ्यताले झापड हानेको छ । 

तीजको मौलिकता र सभ्यता बचाउन सरोकारवालाको भुमिका 

महिलालाई केन्द्रभागमा राखेर मनाउने यो पर्वको आफ्नै मौलिकता र सस्कृति छ । तीज गीत मौलिकता र सस्कृति बोकेका मात्रै हुने भएकाले गीतकार, गायक र अभिनयकर्ताले तीजको  वास्तविक मर्म बिर्सेर काम गर्नु हुदैन । आधुनिक वाद्यवाधनको सट्टा मौलिकतालाई नै स्थान दिनु उचीत हुन्छ । कलाकारले गीत निकालीहाले त्यसलाई बजाएर सञ्चारमाध्ययमले पश्रय दिनु हुदैन निरुत्साहित गर्नुपर्छ । सञ्चारमाध्ययमले नबजाउने हो भने यस्ता गीत निकाल्न कम हुनेछ । महिलासम्बद्ध संघसस्था जसले महिलालाई केवल मनोरञ्जनको साधन र यौन लिलामा रमाउने महिलाका रुपमा उभ्याइएका गीतनाचगान बजारमा देखाउदा चुप लाग्नु साटो विरोध गर्नुपर्छ । रोक्न पहल गर्नुपर्छ । साहित्य र सस्कृति देशको गहना हो साहित्यकार पनि यो मामिलामा चुप लाग्नु हुदैन । पत्रकार जसका हातमा कलम छ । तीजको मौलिकता बिग्रन नदिन लेख्न र जनतालाई सचेत पार्न आवश्यक छ । यो काम तीज गीतमा मात्रै होइन तीज मनाउने मामिलामा पनि आवश्यक छ । तीजको बहानामा महंगा लुगा र गरगहनामा सजीएर धेरैअघिदेखि होटल रेष्टरेन्टमा जाने र डिस्को नाच्ने परम्परा हटाउनु पर्छ । तीज केहीकालागि होइन सबैकालागि बनाउन सरोकारवाला जुट्नुपर्छ । 

निश्कर्ष 

तीज हिन्दु नारीले धार्मिक रुपमा मनाएपनि पछिल्लो समयमा यो अधिकांश नेपालीको नाचगानको रमाइलो पर्व बनेको छ । महिला स्वतन्त्रता र अधिकारको पर्व बनेको छ । इतिहासदेखि केलाएर यसलाई महिला स्वतन्त्रता र अधिकारकै रुपमा रहन दिनुपर्छ । छाडा सस्कृतिको सट्टा चेतनाप्रवाह र समसामयीक विषयलाई समेटेर तीज गीतका एल्बम बनाइनुपर्छ । तीज गीतको बहानामा उश्रृंखल रत्यौली र दोहोरीलाई पश्रय दिनुहुदैन । कसैले छाडापन प्रस्तुत गरे कारबाहीको दायरामा ल्याउन सरोकारवाला जुट्नुपर्छ ।  महिलाले स्वतन्त्रपुर्वक सके माइतीघरमा नसके आफन्तमा गएर मीठो खान पाउने, राम्रो लगाउन पाउने र मनमा भएका सबै विरोध र खुसीका भावना गीत बनाएर स्वतन्त्रपुर्वक पोख्न पाउने तीज महिलालाई नै अश्लिल बनाएर प्रस्तुत गर्ने पर्व हुनु हुदैन । राम्रोका नाममा सार्वजनीक स्थलमा भड्कीला लुगा र गहना प्रद्धर्शन गर्ने परीपाटी पनि रोकेर सभ्य र सामान्य तीज मनाउन थाल्नु अहिलेको आवश्यकता हो । 

(सञ्चारिका समूह लुम्बिनी र बुटवल उपमहानगरपालिकाद्धारा आयोजित मौलिक सस्कृति र सभ्य तीजका लागि सरोकारवालाहरुको भुमिका विषयक कार्यक्रममा गंगा खनालद्धारा प्रस्तुत कार्यपत्र)

धर्मको विरोध होइन धर्मको नाममा भएका विकृतीको विरोध गरौं

धर्मको विरोध होइन धर्मको नाममा भएका विकृतीको विरोध गरौं :

समाज र समाजभित्र रहेका धेरै यस्ता समस्याहरु छन् जसलाई समाधान गर्न जानेर पनि समाधानको उपाय नअपनाउँदा अहिले महिला र पुरुष दुबै पिडित छन् । आज हामी २१ औं शताब्दीको संघारमा छौं । हिजको ढुङ्गे युगबाट आज कम्प्युटरको युग सम्म आउँदा धेरै परिवर्तन भएको छ । तर हामी विच धेरै समस्याहरु यस्ता छन् जसले धेरै विकराल बनाउदै गएको छ । न त यसका लागि प्रभावकारी कानून नै बन्न सकेको छ । न त अहिले आएको संविधान मस्यौदामा यी विषयलाई समेट्न सकेको छ । हिजो हिन्दु धर्मका नाममा महिला माथि गरिएको अन्याय र अत्याचार अहिले पनि कायम छ । मैले यो भनेर हिन्दु धर्म गलत छ भन्न खोजेको होइन । हिन्दु धर्म ग्रन्थमा महिलालाई शक्तिको रुप मानिएको छ । कहिं पनि महिलाले यो गर्न हुँदैन भनेर उल्लेख भएको छैन । तै पनि धर्मका नाममा तत्कालिन अवस्थामा महिलामाथि धेरै दमन भएको थियो भने अहिले फरक शैलिबाट हुने गरेको छ । महिलाले कुल पुजा गर्न नहुने, नाग पुजा गर्न नहुने, महिलाले बेद पढ्न नहुने । महिलाले हनुमानको मन्दिर प्रवेश गर्न नहुने आदि आदि । तर हिन्दु धर्म अनुसारका रिती रिवाज भित्र रहेका संस्कृतीको संरक्षण हुन पर्दछ । तर विकृतीलाई हामी स्वयं महिलाले नै हटाउन सक्नु पर्दछ । जसले हिन्दु धर्म भित्रका धेरै राम्रा कुराहरु बाहिर ल्याउनु पर्दछ । हिन्दु धर्ममा रहेको जस्तै विवाहमा गरिने कर्मकाण्डका बारेमा धेरैले बुझेर पनि वेवास्ता गरेको वा बुझ्न पनि नसकेका एउटा कार्य जब दुलहीलाई कन्यादान कर्म गरिन्छ त्यो समय ती कन्याको किरिया गरेर दुलाहको गोत्रमा सार्ने कार्य यसको बारेमा अहिले सम्म कहि कतै विरोध भएको पाइएको छैन । अनि विवाह पछि दुलाहको जुठो खाने, गोडा धुने र गोडा धोएको जल खाने, आदि । जसले गर्दा छोरीहरुले बाबु–आमाको काज किरियामा नुन बार्ने काम त हुन्छ । अन्य कार्यका लागि पुरुष नै चाहिन्छ । यो कार्यको विरोध गरौं । धर्मकै नाममा गरिने अर्काे कार्य नाग पुजन महिलाले गर्न हुँदैन । कसैलाई श्रद्धा लाग्छ परम्परा हो हिन्दुहरुको महिलाले पुजा गरेर नाग रिसाउछन भन्ने गलत हो । घरमा पुरुषको शासन कायमै रहनका लागि यसले प्रेरणा दिन्छ । यति मात्र होइन कुल पुजा गर्ने परम्परा पनि हिन्दुको हो । कुनै कुनै समुदायमा महिलाले गरेको पाइन्छ भने धेरै जस्तो समुदायमा पुरुष नै खोज्ने प्रचलन छ । हामीले हाम्रो धर्म संस्कृतीकै बहानामा भएपनि चाडपर्वमा आफन्तहरुसँग भेटघाट गर्ने अवसर जुटाउछ । हाम्रा धर्म संस्कृती जगेर्ना गर्नु जरुरी छ । विरोध धर्मको होइन विकृतीको गरौं । हिजोका दिनमा पतिलाई शिवको रुप मानेर पुजा गर्ने प्रचलन थियो । आजका महिला पुरुष दुबै शिक्षित छन् । बुझेका छन त्यसैले परिवर्तनको बाटो रोजौं । 

माता रानी स्टोरका श्री इश्वर शर्मा रातो टिशर्ट हरियो रंग को पेन्ट कालो 

जुत्ता लगाएर मिति २०७२/०४/३२ गते दिउसो करीब ३/४ बजेतिर बजार 

जान्छु भन्दै रातो रंगको लेडिज साईकल लिएर निस्केका अहिले सम्म 

पनि घर फर्केका छैनन् देख्नु हुने महानुभावहरुलाई कृपया ९८४७१३०८१७,

९८४७२९७६९० मा खबरगरिदिनु हुन अनुरोध गर्दछु .

प्रभुको महानवाणीहरु 

“कर्म र धर्म एक अर्काको पुरक हो, ”
“कर्म विना धर्म हुँदैन, धर्म विना कर्म हुदैन ”
“आत्मामा नै परमात्माको बास हुन्छ, परमात्मा विना आत्मा शुद्ध हुँदैन ”
“ज्ञानले अज्ञानतालाई हटाउँछ तर ज्ञानको प्रयोजन निरन्तर हुनु पर्छ ”
“तिमीले जुन भगवान वा मातालाई पुजन गरेपनि त्यो पुजन मेरो नै हो ”
“धर्मको नाममा विखण्डन नगर जुन धर्म लिए पनि मेरो प्राप्ति त्यसैमा छ ”
“मन, बचन कर्मलाई शुद्ध राखी तिम्रो तनलाई सुधार तन यो एक प्रकारको खोल हो । ”
“म दृष्य रुपमा पनि छु अदृष्य रुपमा पनि छु ”
“मेरो दृष्टी पाउन शुद्ध आत्माको अवलोकन गर ”
“हिजो तिमी को थियौ? आज तिमी के छौ? चिन्तन गर भोलि के हुने हो ? ”
“पहिला तिमीले आफूलाई चिन र अरुलाई चिन्ने कोशिस गर ”
“लौकिक शरीर र अलौकिक शरीरमा फरक छ, लौकिक शरीर जहाँ पनि जान सक्दैन अलौकिक शरीर जहाँ पनि जान सक्छ । ”
“सबै कुरा प्रेममा अडिएको छ, प्रेम विना कुनै पनि कार्य सफल हुँदैन ”
“प्रेम निश्वार्थ, उपयोगी तथा परोपकारी हुनु पर्दछ ”
“स्वार्थ पूर्ण प्रेमले सबैलाई विखण्डन गर्न सक्छ ”
“भगवान तिमी नै हौ, यदि कर्मनिष्ट बन्न सकेमा किनकी इश्वरको बास तिमीमा छ ”
“जति पनि महापुरुष(महात्मा) छन् ती सबै भगवान हुन, किनभने तिनीहरुले इश्वरबाट आशिर्वाद पाएका छन् ”
“भाग्य र कर्मलाई समानुपातिक रुपले संचालन गर, किनभने विना कर्म भाग्यलाई उजागर गर्न सक्दैन ”
“सुख र दुख मानवका क्षण हुन्, दुखले इश्वर प्राप्तिमा जागरुक गराउँछ ”
“जन्मबाट लिएर मरण सम्म म तिमीमा मात्रै छु, तिम्रो मरण पछि मात्र मेरो वास्तविकता तिमीले पाउने छौ  ”
“तिमी हाँसे पनि म हाँसकै हुन्छु, तिमी रोए म पनि रोएकै हुन्छु किनकी तिम्रो लौकिक शरीर भित्र मेरो बास छ ”
“तिमीले अरुलाई जाँचीरहेका हुन्छौ तर तिम्रो समयले तिमीलाई जाँचिरहेको हुन्छ किनकी तिमीले समयको वास्तविकता बुझेका हुन्नौ  ”
“दुःख मेरो साथी हो सुख मेरो औकात, भक्त वनि हात थापे बाँडिदिन्छु सौगात ”
“प्राणी तथा अप्राणी जगतमा मेरो बास छ, त्यसैले हरेक वस्तुको निर्माण तथा रचनामा मेरो साथ रहन्छ ”
“विज्ञानले ज्ञानलाई चिन्न सक्दैन, ज्ञानले विज्ञानलाई चिन्न सक्छ ”
“ज्ञानको आयु अनन्त रहन्छ, विज्ञानको आयु छोटो हुन्छ ”
“ज्ञानले सरलता दिन्छ विज्ञानले कष्ट दिन्छ ”
“ज्ञान मुलायम र सरल हुन्छ , विज्ञान कठोर र दुष्ट हुन्छ ”
“विज्ञानले विविध बाटो देखाउछ, ज्ञानले एउटा मात्र बाटो देखाउँछ त्यो हो मोक्ष ”
“तिमी जहाँ भए पनि , म त्यही छु तर तिमीलाई म भएको ठाउँमा आउन गाह«ो पर्छ ”
“विना ज्ञान लौकिक वस्तु चल्न सक्दैन, ज्ञान विनाको लौकिक वस्तुको कार्य असफल रहन्छ ”
“तिमीले मलाइ चिन्ने कोशिस गर तर म तिमीलाई सधै चिनीरहेको हुन्छु ”
“म भन्नु नै प्रकृति हो प्रकृती भन्नु नै म हो, किनकी म विना प्रकृतिको स्वरुप आउन सक्दैन ”
“अतितका कुरालाई संझी वर्तमानलाई सुधार, भविष्यमा धेरै कुरा माग्नु छ ”
“तिनै कालको रुप सबै मेरै हुन म विना यसको अर्थमा पूर्णता आउदैन ”
“हाँसेर बोल त्यसलाई मृदुभाषी पनि भनिन्छ जसले इश्वरको आत्मालाई छुन सक्छ ”

प्रभुको महानवाणीहरु

प्रभुको महानवाणीहरु 

“जन्म संरचनाको मार्ग हो मृत्यु जन्मको मार्ग हो, तन स्थुलको संकेत हो, मन तनको डोरी हो ”

“प्राण तनको आयु हो, मन त्यसैको क्षणिक वायु हो ”

“कर्म तनको गति हो, धर्म मोक्षको मार्ग हो ,”

“विवेक इश्वरीय वरदान हो असल विचार धर्मको उपज हो ”

“प्रेम सहिष्णुताको संकेत हो, रिस नाशको लक्षण हो ”

“जीवन श्रृष्टीको अंकुरण हो, मृत्यु संहारको खटन हो ”

“आयु चोलाको वरदान हो, यसैले यी सबै भगवानको ................

“त्यसैले वेद धर्मको मार्ग हो, गीता कर्मको मार्ग हो, ”

“पुराण पौराणिक प्रपञ्च हो, बाँकी इश्वरीय वरदान हो ”

गुरु बाट भक्ति मार्ग दर्शन

प्रभुको महानवाणीहरु 
“धर्म बैज्ञानिक हुनु पर्छ ”
“धर्म प्राप्तिको लागि कर्तव्य पूरा गर कर्तव्य पूरा नगरी धर्म प्राप्त गर्न सकिदैन । ”
“निःसन्देह र निःसंकोचले असल कर्म गर, कर्म तिम्रो धर्म हो ।”
“धर्म जात प्रधान होइन, कर्म प्रधान हो, असल कर्मले नै इश्वर प्राप्त गर्न सकिन्छ । ”
“तिमी जहाँ भए पनि म त्यहिँ छु , मलाई सम्झ, मलाई सम्झे पुग्छ ।”
“परोपकार नै ठूलो धर्म हो, यस भन्दा ठूलो धर्म प्राप्ति अर्काे छैन । ”
“मन, बचन र कर्ममा शुद्ध रहनु, यही नै शुद्धताको कार्य हो ।”
“चित्त र मनलाई संयोग गरी मेरो स्मरण गर, यही नै मेरो पूजा हो, यसैमा म रमाउँछु ।”
“तिमीले मलाई माया गर, म त माया गरी रहेकै छु, एक चोटी माया गरी हेर त कस्तो हुँदो रहेछ । ”
“म नै तिमी, तिमी नै म, म पछि तिमी, तिमी पछि म”
“एक चक्षु त्यो हो, जसले संसार देखाउँछ , अर्काे चक्षु त्यो हो जसले ज्ञान दिलाउँछ ।”
“अध्ययन र शास्त्रले मात्रै त्यो असल ज्ञानी हुन सक्दैन, अज्ञानी पनि ज्ञानी हुन सक्छ जसमा प्रभु कृपादृटि पर्छ ।”
“धर्म त्यो धर्म लेउ जसले जीवन सदाचारी बनाओस, कर्म त्यो कर्म गर, जसबाट सबैको परोपकारी बनोस ।”
“पहिला ज्ञानको खोजी गर त्यसपछि विज्ञानको, यदि तिमी विज्ञानको मात्र खोजी ग¥यौ भने तिम्रो जीवन खल्लो हुनेछ ।”
“ज्ञान र विज्ञान मेरा दुबै बरदान हुन, मेरो श्रृष्टीलाई परिचालन गर्ने, स्त्री र पुरुषका सम्बन्ध हुन ।”
“ज्ञान नभै कहाँ बिज्ञान भयो? विज्ञानले कहाँ ज्ञान ल्यायो ? एकपटक गहिरेर सोंच त ज्ञानको उपज नै विज्ञान हो ।”

ॐ के हो ?

मेरो प्रश्न ॐ के हो ?
ॐ सच्चिदानन्द परम ब्रह्म परमात्माद्वारा श्रृष्टी संचालनको एक उपहार हो ।

ॐ ब्रह्माण्डको एक सार तत्व हो यसैमा सबै कुरा निहित छ ।

ॐ मा श्रृष्टी यसको पालन र संहार तथा त्यसमा चाहिने उर्जा शक्तिको पाटाहरु छन् ।
ॐ एक सम्प्रदायको होइन यो सब जन हिताय सबजन सुखायको लागि हो ।
ॐ सबैको लागि सदाको लागि अमुल्य मन्त्र हो ।

ॐ सबै प्राणी अप्राणी जगतको लागि आध्यात्मिक ज्ञानरुपी कर्म र धर्मको सन्देश हो ।

ॐ अनेकतामा एकताको मार्ग दर्शक हो । 

गुरु पुर्णिमा बिशेष

गुरु के हो ?

आत्माको एक रुप हो । गुरु तिन रुपको एक सुक्ष्म शक्ति हो । गुरु नै माता पिता गुरु नै निर्देशक हो । पथ प्रर्दशक हो । जीवनको आत्मा साथी हो । आत्मा र परमात्माको मिलन केन्द्र हो । हरेक जिवनको चालक हो । केन्द्र विन्दुको एक विम्ब हो । सत्गुणीको एक सत् पुरुष हो । ॐ कारको ज्ञाता वेद शास्त्र एवं शास्त्रीय ज्ञानी हो । लौकिक र अलौकिक कर्म योग शक्ति योग र ध्यान योगको मार्गिक हो । जीव आत्मा को सबै हो जसले परमात्मा सँग मिलन गराउँछ ।

गुरु कस्तो हुनुपर्छ ?

गुरु परमात्मा प्रति समर्पित परमात्माको प्यारो परमात्माको जिम्मेवारी वहन गर्न सक्ने परमात्मा प्रतिको भावमा अविचलित परमात्माको निर्देशन पालक स्नेही मृदुभाषी अनुशासित कर्तव्यनिष्ट मन, बचन, कर्मको पूर्ण शुद्ध, परोपकारी, ज्ञानी समता दयालु कृपालु पिता मातापनको जिम्मेवारी आचरण परायण अभिभावकत्व दूरदृष्टिवान अन्तरदृष्टिवान लोभ, मोह, अहंकार, क्रोध, स्वार्थ र संग्रहको त्यागी हुनु पर्दछ ।

शिष्य कस्तो हुनु पर्दछ ?

छोराछोरीको प्रतिक अनुशासित आज्ञा पालक, सहनशिल, मृदुभाषी, पूर्ण सेवक, निष्टावान आचरणमा पुर्ण, गुरुको पूर्ण भक्त, भगवानको पूर्ण भक्त र सेवक अल्पहारी, अल्प निद्रा, सदैव समर्पित, पूर्ण पालक, कर्मयोगी, भक्तिमार्ग र ज्ञानमार्गको रक्षक तिनै मार्गको अनुसरणकर्ता, शुद्ध वचन, शुद्ध कर्म, शुद्ध मन, परमात्मा प्रति र नर प्रति सदैव समर्पित, कर्मनिष्ट, कर्मपरायण, कर्मयोगी, भक्तियोगी, अविचलित, धर्मनिष्ट, पुत्र–पुत्रि जस्तो हुनु पर्दछ ।

कविता

जहाँ पुग्दैनन रवि त्यहाँ पुग्छन कबि 
म हुँ कविता खोज्दै आए कहाँ छन् भनि

उखेलिएका ठेट्ना जस्तै गरि 
सम्हालिन खोज्दा मन बरालिने गरि

मुक्तकसंगै मधुशालामा पोखिने गरि
तम्सिन्छन शब्द संयोजन नजाने झैँ गरि

साहित्य संगममा हेर्न सुन्न नसकिने गरि
कवितालाई रमितामा फेरिदिने घरि घरि

साहित्यकार सुनेर आनन्दित हुने गरि 
रमितेको घुईचोभित्र लज्जित हुने गरि 

हो उनीसंग छ मेरो प्रश्नको जवाफ पनि
म हुँ कविता खोज्दै आए कहाँ छन् कबि 

म आस्तिक किन ?

म आस्तिक किन ? 
यदि यहि प्रश्न छ भने, म टक्र्याउछु

म आस्तिक किन ? 

इश्वर प्रति दया जागेर होइन

मुर्ति सुन्दर देखेर होईन 
अनि त फेरी म आस्तिक किन ?
जाँड रक्सि खानेहरु देखि दिक्क लागेर

माछा मासु किन्न नसकेर ?
आर्य समाजका असंख्य देवताको नाम जानेर
त, आस्तिक किन ?
महम्मदको कुरान पढेर ?
सिखको जस्तै लटा बनाउन
अंग्रेजी भन्दा संस्कृत सजिलो भएर 
ग्रहदशा हेर्ने ज्योतिष बन्न 
पंहेलो र गेरु वस्त्रमा त्रिशुल समाउन
साधुमहाराज हो भन्दै संस्था चलाउन
बिल्कुल होईन अनि आस्तिक किन ?
देवीले मागेको सबै वर दिएर 
पशु अधिकार रक्षा गर्न भनेर 
सिद्धार्थ गौतमले जस्तै
बुद्धत्व पाउछु कि भनेर 
मोक्ष प्राप्त हुन्छ स्वर्ग जाने रहर जागेर ?
त्यो पनि म भन्दिन

फेरी आस्तिक किन ?
जीवन देखि वैराग्य लागेर ?
सामन्तवादलाई बढावा दिन ?

कि धर्मको नाममा
व्यापार गर्न ?

बिल्कुल होईन, अनि आस्तिक किन ?

राम्रा रिति रिवाज र

संस्कृति जोगाउन 
संसार मिथ्या ठान्ने

दृष्टिविहीनहरूका 

अाँखा खाेल्न

अमनवीय विभेदहरूको अन्त्यका लागि 
मानवताको साझा 
गोरेटो खन्न
ब्यबहारमा परिवर्तन ल्याउन

गलत कुराको खण्डन गर्न

अब शंका छैन म आस्तिक किन

Poem

हो ! हाम्रो भेट एउटा संयोग हो साथी 

कर्म क्षेत्र एउटै पर्न गयो त्यसमाथि

चिनजान गर्दैमा मन पेट खोल्दिन म

अनुमान गरेको सहि हो भन्दिन म

जरुरी हुदैन भेट्दैमा सबै कुरा बोल्न 

मैले पनि भर मान्दिन सबै कुरा खोल्न

हो बुझ्नै गारो छ आजकलका मान्छेहरु 

सुरुवातमै चरित्रको छानबिन गर्ने चाहनेहरु

प्रसंसा गरि फुर्काउने मैना संग तुलना गर्दै

टाढै बसी त्यो मन बुझाउदा हुन्छ राम्रो हेर्दै

सुन्दा मिठो कोईलीको जस्तो लागेछ यो बोलि 

छुरा जस्तै धारिलो होईन सकारात्मक सोचको गोली

खुलेरै गर्नु भो प्रसंसा लागेछ रुपै राम्रो चिटिक्कै 

सकारात्मक सोचका लागि सुझाब यो पढ्ने बित्तिकै

******************************************************

कर्म र संयोगले मात्र गरायो हाम्रो भेट 

अनुहार हेरेर मात्र थाहा हुन्न मन पेट

के छ के छ उनको त्यो मन भित्र

बुझ्नै गारो आजकलका मान्छे चरित्र

बोल्नलाई त बोल्छिन उनि मैना झैँ 

बोलेर के गर्नु भित्रि मन देखिन्न ऐना झैँ

लट्ठै पार्ने गरि गर्छिन नि कुरा झन् 

छुरा जस्तै धारिलो पो छ कि मन

मिठो लाग्ने कोईलीको जस्तै भएनी बोलि 

आजकल बुझ्नै गारो भित्रि मन नखोली

उनको रुपै राम्रो भएनी चिटिक्कै 

केहि मेसो हुन्न भेट हुने बित्तिकै

**************************************

छोराको मात्र होइन चाहना छोरीको पनि हुँदो रहेछ : एउटा सत्यकथा

हाम्रो पेशा भनेको कृषि थियो । बुबाले सामाजिक काममा हिड्नु पर्ने । घरको चुलो चौको देखि खेतबारीको सबै काम गर्न पर्ने । आमाले भन्नुभएको म जब उहाँको गर्भमा थिएँ । गर्भवती अवस्थामा महिलाले पाउनुपर्ने सन्तुलित आहार विहार केही वास्ता हुदैनथ्यो । आमालाई खाना खानु भनेको काम गर्ने क्षमता होस बाकी रुचि होस या अरुची त्यसको वास्ता हुदैनथ्यो । त्यसैले त म जन्मने समयमा प्रसव पिडाले छट्पटिएको २ दिन सम्म घरमै बस्नुभयो । २ दिन सम्म पनि मेरो जन्म नभए पछि लुम्बिनी अंचल अस्पतालमा ल्याइयो । अस्पताल भर्ना भएको पनि ५ दिन भयो । अब अप्रेशन गर्ने तयारी गर्दै थिए अस्पतालका स्वास्थ्यकर्मीले त्यस समयमा आमासँगै एक जना महिला भर्ना भएकि रहिछन । उनलाई छोरा र यतातिर म जन्मेछु । ती महिलाको ४ भाइ छोरा रहेछन । छोरीका प्रतीक्षामा ४ वटा  छोरा भएका रहेछन यसपाली पनि छोरी आशा धेरै थियो रे । तर जन्मने बेला फेरि छोरा । अस्पतालका नर्सहरुले मातृत्वको परीक्षण गर्नुभएको थियो रे एकैछिनका लागि ती महिलालाई उनीहरुले तपाईलाई छोरी जन्मिएकी छन भनेर मलाई देखाउँदा दुबै दम्पत्ती असाध्यै खुशी भएछन् । यता आमालाई ती महिलाको छोरा देखाएर तपाईलाई छोरा जन्मिएको छ भनेर भन्दा मेरी आमाले “मैले छोरा होइन छोरी जन्माएको छु” भनेपछि नर्सहरु छक्क परेका थिए । त्यस पछि छोरी जन्मेको भनेर क्षणिक रुपमा मात्र खुशी बनें म उनीहरुका लागि तै पनि उनीहरु हामीलाई साटेर लैजान तयार थिए तर मेरो घरमा ४ जना दिदी २ वटा दाजुको जन्म भए पश्चात बुबाले सत्यवती बज्यैको मन्दिरमा भाकल गर्नुभएको रहेछ अब मलाई छोरा चाहिदैन भनेर त्यस पछि मेरो जन्म भएको थियो । मेरो आगमनले बुबा आमा असाध्यै खुशी हुनुभएछ । त्यसपछि उनीहरुले बुबा आमाले सहमती दिए छोराछोरी साटासाट गर्न चाहन्थे । मेरो बुबा र आमाले आफ्नो सन्तान छोरा होस वा छोरी हाम्रा लागि दुबै बराबरी भनेर साटासाट गर्न नचाहेको कुरा गर्दै हुनुहुन्थ्यो । तर उनीहरु छोरो जन्मिएको खुशी मान्न भने सकेनन आज आमा त्यहि कुरा गर्दै हुनुहुन्थ्यो । आमाको मुख हेर्ने दिन परेकोले सबै दाजुदिदीहरुले विहानै देखि फोन गरेर सम्झने क्रम जारी थियो । म भने उहाँहरुलाई के उपहार दिउँ जसले उहाँहरुलाई सधैं सम्झन योग्य रहोस भनेर सोच्दै थिएँ । यत्तिकैमा ठुलीआमाले विगत ६ महिना देखि अमेरिकामा रहनुभएका मामामाइजुलाई सम्झनुभयो । धेरै भयो देख्न बोल्न नपाएको भन्दै हुनुहुन्थ्यो । मैले उहाँहरुलाई सोधे आज सबै जना मामासँग कुरा गर्ने भनेर सोधेकी मात्र थिएँ उहाँहरु सारै खुशी हुनुभयो । आजको उपहार यहि हो भनेर उहाँहरुसँग आशिर्वाद लिएँ । उहाँहरुले खुशी हुँदै आशिर्वाद दिनुभयो । 

छोराछोरी जे भए पनि आफ्ना सबै कर्तव्य पुरा गर्न सफलता कमैले हासिल गरेको पाइन्छ । कतिपय अवस्थामा छोराछोरीको वैवाहिक जीवन पछि आरोह अवरोह आउने गर्दछ । कतिपय अवस्थामा आफ्ना वृद्ध अवस्थामा रहेका आमाबुवाको हेरचाह गर्न चाहना हुँदा हुँदै पनि गर्न नसकेको पाइन्छ भने कतिपय अवस्थामा आजका युवावर्गको नयाँ सोच र आमाबुबाको पुरानो सोचका कारण उनीहरु विचको असमझदारीका कारण अलग बस्ने वाध्यात्मक अवस्थाको श्रृजना भएको पाइन्छ । कतै छोराछोरी उच्च अध्ययनका लागि विदेश जाने र उतैको वसोवासमा रहने हुँदा आफ्ना अभिभावकको चाहे जस्तो हेरचाह गर्न सफल नभएको हो । 

वृद्धावस्थामा वृद्धहरुको चाहनालाई बुझ्ने प्रयास गरौं । उहाँहरुसँग मिठो बोली र नम्र व्यवहार गरौं । उहाँहरुलाई मनपर्ने खानेकुरा खुवाऔं । समय–समयमा पारिवारिक घुमफिरको आयोजना गरौं । आफन्तहरुसँग भेटघाट गर्ने अवसर जुटाऔं । उहाँहरुको स्वास्थ्योपचारमा विशेष ध्यान दिऔं । हामीले आजका युवावर्गले सोच्नै पर्ने अवस्था आएको छ । हामी अलिकति सचेत भएमा यी सम्पूर्ण समस्याको समाधान गर्न सहजै सकिन्छ । हामीलाई जन्म दिएर सकुशल शिक्षित र योग्य बनाउने ती आमाबाबु प्रतिको उत्तरदायित्व वहन गर्न सदैव तत्पर हुन जरुरी देखिएको छ । छोरो होस वा छोरी हाम्रा लागि आमाबाबु माया र ममतामा कुनै कमि वा भेदभाव कदापी हुदैन । हामीले वृद्धाआश्रमको अवलोकन गर्ने हो भने हामीलाई पनि एकदिन वृद्ध अवस्थामा पुग्नुपर्दछ । ती वृद्धा भएका आमाबाबुलाई वृद्धाश्रममा बसेर हामीसँग टाढा नबनाऔं । जति सक्छौं प्रयास गरौं कि आफ्ना वृद्ध भएका आमाबुबालाई साथमै राखौं । यस्तो नहोस् कि हाम्रा सन्तानले पनि हामीलाई वृद्धावस्थामा वृद्धाश्रममा नपु¥याउन । हामीले जे गर्छाैं हाम्रा सन्ततीले पनि त्यही सिक्नेछन । समयमै सचेत बनौं । 

समयको कुरा हो यो लेख कसैको जीवनसँग मेल खान गएमा संयोग मात्र हुनेछ । विशेषगरी यो लेख मैले मेरो आमाको खुशी के कुरामा छ भनेर आमाको मुख हेर्ने दिनमा उहाँको आखाँमा देखेको खुशीले अभिप्रेरित गरेर लेख्ने प्रयास गरेकी छु । 

भावपूर्ण श्रद्धाञ्जली

Effjk"0f{ >4f~hnL

xfd|f cfb/0fLo h]i7 bfh' >L lji0f' k|;fb cof{nsf] olx ldlt @)&@÷)!÷@@ ut] ljxfg pkrf/sf] qmddf e/tk'/ c:ktfn c;fdlos lgwg ePsf] x'Fbf pxfFsf] d[t cfTdfsf] rL/ zflGtsf] sfdgf ub{} xfdLnfO{ o; zf]ssf] 38Ldf w}o{ wf/0f ug{ Ifdtf ldnf]; .